การตั้งถิ่นฐานของคนไทและการก่อตั้งอาณาจักรสุโขทัย เป็นจุดเริ่มต้นของการสร้างชาติไทยในปัจจุบัน ความเคลื่อนไหวของคนไทเกิดขึ้นในช่วงศตวรรษที่ 12 เมื่อประชากรกลุ่มนี้เริ่มอพยพจากบริเวณตอนใต้ของจีนลงมาตั้งถิ่นฐานในดินแดนที่ปัจจุบันคือประเทศไทย การอพยพนี้เป็นผลมาจากการแสวงหาพื้นที่ที่เหมาะสมสำหรับการตั้งถิ่นฐาน การทำเกษตรกร
รม และหลบหนีจากแรงกดดันทางการเมืองและสงครามที่เกิดขึ้นในภูมิภาคตอนเหนือ
คนไทเมื่อมาตั้งถิ่นฐานในดินแดนสุโขทัย ได้รับอิทธิพลจาก วัฒนธรรมขอม ซึ่งมีอำนาจในบริเวณนั้นก่อนการก่อตั้งอาณาจักรสุโขทัย อิทธิพลทางสถาปัตยกรรมและศิลปะขอมมีผลต่อการสร้างสรรค์สิ่งก่อสร้างและงานศิลป์ในยุคแรกๆ ของสุโขทัย อย่างไรก็ตาม เมื่อคนไทเริ่มตั้งมั่นในพื้นที่ สุโขทัยก็ได้กลายเป็นศูนย์กลางทางการเมือง เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมที่สำคัญของคนไท
การก่อตั้งอาณาจักรสุโขทัยในปี พ.ศ. 1781 ถือเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญในประวัติศาสตร์ไทย เพราะเป็นครั้งแรกที่คนไทได้มีการจัดระเบียบปกครองในรูปแบบของ ราชาธิปไตย โดยมีกษัตริย์เป็นผู้นำสูงสุด อาณาจักรสุโขทัยเริ่มต้นจากการรวมกลุ่มเมืองเล็กๆ โดยมีกษัตริย์ศรีอินทราทิตย์เป็นปฐมกษัตริย์ของสุโขทัย การก่อตั้งนี้นำไปสู่การพัฒนาระบบการปกครองที่เน้นความเป็นธรรมและการเคารพในสิทธิของประชาชน ซึ่งเป็นหลักการที่ได้รับการส่งเสริมใน ยุคพ่อขุนรามคำแหง กษัตริย์องค์ที่สามของอาณาจักร
พ่อขุนรามคำแหงมีบทบาทสำคัญในการขยายอาณาจักรสุโขทัยให้มีอำนาจและอิทธิพลเหนือดินแดนใกล้เคียง และได้สร้างระบบการปกครองที่เรียกว่า “ธรรมราชา” ซึ่งเน้นการปกครองด้วยความเป็นธรรมและการให้ความสำคัญกับศาสนา โดยเฉพาะศาสนาพุทธ นอกจากนี้ พ่อขุนรามคำแหงยังเป็นผู้ที่พัฒนา อักษรไทย ซึ่งถือเป็นรากฐานของภาษาและวรรณกรรมไทยที่ใช้กันในปัจจุบัน
นอกจากความเจริญทางการปกครองและวัฒนธรรม อาณาจักรสุโขทัยยังเป็นศูนย์กลางของ เศรษฐกิจและการค้าขาย ในภูมิภาคนี้ สุโขทัยตั้งอยู่ในจุดยุทธศาสตร์ที่เหมาะสมสำหรับการค้าขายทั้งภายในและภายนอกอาณาจักร มีการแลกเปลี่ยนสินค้ากับอาณาจักรใกล้เคียงและพัฒนาความสัมพันธ์ทางการทูตกับประเทศต่างๆ เช่น จีน อินเดีย และศรีลังกา
ดังนั้น การตั้งถิ่นฐานของคนไทและการก่อตั้งอาณาจักรสุโขทัยจึงเป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญของการพัฒนาชาติไทยในด้านต่างๆ ทั้งด้านการปกครอง วัฒนธรรม ภาษา และเศรษฐกิจ อิทธิพลของสุโขทัยยังคงสืบทอดมาจนถึงยุคปัจจุบัน โดยเฉพาะในด้านการเมืองและการส่งเสริมศาสนาพุทธ ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญของสังคมไทย
